احتمالا در روزهای اخیر نام یون فوسه زیاد به گوشتان خورده‌باشد؛ نویسنده، نماشنامه‌نویس و شاعر نروژی که امسال برنده ی جایزه‌ی نوبل ادبیات شده‌است. فوسه در جایگاه نمایشنامه نویس به ایبسن جدید معروف است. نمایش نامه های او، بعد از ایبسن، بیش‌ترین اجرا را در نروژ داشته‌است. اکنون با برد جایزه ی نوبل ادبیات ، فوسه تبدیل به یکی از مشهورترین نویسنده‌های معاصر نروژ و جهان شده‌است.
به بهانه ی برد جایزه ی نوبل ادبیات نگاهی عمیق به زندگی و آثار یون فوسه خواهیم داشت و خواهیم دید چه ویژگی هایی جایزه‌ی نوبل ادبیات را برای او به ارمغان آورده‌است.
زندگینامه ی یون فوسه
یون فوسه در سال ۱۹۵۹ در شهر هوگسوند در ساحل غربی نروژ متولد شد. فوسه از سال ۲۰۱۱ در گرتو (Grotto) که اقامتگاهی افتخاری در محوطه‌ی کاخ سلطنتی در اسلو است، زندگی می کند. تعدادی از برجسته‌ترین نویسندگان و آهنگسازان نروژی در طی قرن گذشته در اینجا زندگی می کردند.
فوسه گفته‌است که تصادفی که در هفت سالگی برای او اتفاق افتاده، او را به عنوان یک نویسنده شکل داده‌است. این اتفاق که او را تا نزدیکی مرگ برده، چشمانش را به بعد معنوی زندگی باز کرده‌است. او همچنین بارها درباره‌ی بازگشتش از اعتیاد به الکل، مبارزه‌اش برای غلبه بر اضطراب اجتماعی و نقش ایمان مذهبی در زندگی‌اش صحبت کرده‌است.
یون فوسه در مصاحبه ای با شبکه ی NRK گفته‌است: «من نویسندگی را از دوازده سالگی شروع کردم و اولین کتابم چهل سال پیش منتشر شد. من به نوشتن ادامه خواهم داد اما قصد رقابت و مسابقه دادن با خودم را ندارم.»
یون فوسه برنده ی نوبل ادبیات ۲۰۲۳
فوسه چهارمین نویسنده ی نروژی‌ست که برنده ی نوبل ادبیات شده‌است. بیورنستیرنه بیورنسون در سال ۱۹۰۳، کنوت هامسون در سال ۱۹۲۰، سیگرید اوندست در سال ۱۹۲۸ دیگر نویسندگان نروژی برنده ی جایزه ی نوبل ادبیات بوده‌اند. آنطور که آکادمی نوبل می گوید: این جایزه به پاس «نمایشنامه های خلاقانه ی او و نثری که به ناگفته‌ها صدا می‌دهد»، به او اهدا شده‌است.
فوسه در بیانیه‌ای که توسط ناشرش Samlaget منتشر شده‌است درباره‌ي احساسش نسبت به برد این جایزه چنین می‌گوید: «من مبهوت و سپاسگزارم. من این جایزه را به عنوان جایزه‌ای برای ادبیات می‌بینم که در درجه‌ی اول، بدون ملاحظات دیگر، هدفش خود ادبیات است.»
او به عنوان یکی از مدعیان طولانی مدت این جایزه محسوب می‌شود. فوسه در مصاحبه‌ای با رسانه‌ی سوئدی SVT در این باره می‌گوید: «من هم شگفت‌زده بودم و هم نبودم. ده سال است که بحث هایی درباره ی اهدای جایزه ی نوبل ادبیات به من وجود دارد، من درباره‌ي آن مشتاق بودم وخودم را برای این اتفاق آماده کرده‌بودم.» او اضافه می‌کند: «اکنون جایزه‌ی بزرگی برای بردن وجود ندارد و از این به بعد همه چیز سراشیبی خواهد بود.»
یون فوسه برنده‌ی جایزه‌ی نوبل ادبیات ۲۰۲۳
ویژگی آثار یون فوسه
به گفته‌ی ناشر او، آثار یون فوسه به بیش از ۴۰ زبان دنیا ترجمه شده‌است و بیش از ۱۰۰۰ اثر براساس نمایشنامه های او تولید شده‌است.
زبان نروژی دو نسخه‌ي رسمی دارد. فوسه به زبانی که کمتر رایج است می‌نویسد. این زبان که به زبان نروژی جدید معروف است، توسط ده درصد مردم استفاده می‌شود. نسخه ای که فوسه از این زبان استفاده می کند در قرن نوزدهم با گویش های روستایی توسعه یافت. و جایگزینی‌ست برای استفاده ی غالب از زبان دانمارکی که به دنبال اتحاد ۴۰۰ ساله با دانمارک رایج شده‌بود. او در این باره چنین می‌گوید: این جایزه را به مثابه به رسمیت شناختن این زبان و جنبشی که آن را ترویج می‌کند، می‌داند. و برد این جایزه را مدیون این زبان می‌داند.
به گفته‌ی آندرس اولسون، رئیس کمیته ی نوبل ادبیات: «آثار فوسه عمیق ترین احساساتی که ممکن است داشته‌باشید، لمس می‌کند؛ مانند اضطراب، ناامنی‌ها، سوالاتی درباره‌ی مرگ و زندگی. یک نوع تاثیر جهانی در هر چیزی که او می نویسد، وجود دارد. فرقی نمی‌کند که درام باشد یا شعر و نثر، همه‌ي آن ها دارای جذابیت انسان گرایانه است.» او همچنین می‌گوید: «آثار فوسه ریشه در زبان و پس‌زمینه‌ی نروژی‌اش دارد.»
تم اصلی داستان های قدرتمند و اغلب کوتاه او شامل کودکی، خاطرات، خانواده، ایمان، دوگانگی و تقدیرگرایی می‌باشد.
معرفی برخی از آثار یون فوسه
رمان کوتاه آلیس کنار آتش
در سال ۲۰۲۳ منتشر شد. این کتاب زنی را به تصویر می‌شکد که در کنار شومینه در خانه‌اش نشسته است و خواب همسرش را می بیند که بیست ساله پیش در یک روز توفانی به آب ها رفت و هرگز بازنگشت. پدربزرگ مرد نیز که هم‌نام او بود، پیشتر به سرنوشتی همانند او دچار شده‌بود. این کتاب یک نمونه ی تمام عیار از فوسه است؛ فضایی تاریک، به همراه یک تصویر مرکزی مکرر و ساختاری حول محور تاریخ اجدادی.
کتاب قایق خانه (The Boathouse)
این کتاب که در سال ۱۹۸۹ منتشر شده‌است، نزدیک‌ترین تجربه‌ی این نویسنده به رمان های جنایی است. به نظر می رسد راوی داستان که مردی سی ساله است، در انجام هر کاری شکست خورده‌است. او با مادرش زندگی می کند، منزوی است و نمی‌تواند کارهای ساده را نیز انجام دهد. بزرگ‌ترین دستاورد او مربوط به سال‌های پیش است؛ گروه راکی که با دوست بچگی‌اش که دیگر با او در ارتباط نبود، تشکیل داده‌بود. اما برخورد اتفاقی او با دوستش که متاهل و نسبتا موفق شده‌بود، برایش ویران‌کننده بود. در همین حال او رمانی می‌نویسد که مشاهده‌ی دقیق او از وجود بی‌قرارش است. نمونه‌ی کاملی از اصل «بنویس و فکر نکن»، چیزی که فوسه به شاگردانش در اواخر دهه‌ي ۸۰ پیشنهاد می کرد.
نمایشنامه ی رویای پاییز
وقتی نمایشنامه‌ی رویای پاییز در سال ۲۰۰۶ در دوبلین به زبان انگلیسی به اجرا درآمد، منتقد گاردین نوشت ” من از شکاف گسترده‌ي فرهنگی دنیای کلمات فوسه و کلمات خودمان نمی‌توانم متعجب نباشم”. با این حال در هفده سال گذشته این روند در اروپا و سایر نقاط جهان تغییرات زیادی کرده. لایه‌ی ظاهری نمایش ساده است اما لایه‌های درونی آن نه: یک مرد و یک زن همدیگر را در یک قبرستان می‌بینند و باهم عشق بازی می‌کنند “شاید همدیگر را در زندگی قبلی دیده باشند” زمانی که آن‌ها می‌خواهند قبرستان را ترک کنند والدین مرد برای مراسم تشیع جنازه سر می‌رسند، و همانطور که در نوشته های فوسه رایج هست زمان با یک رقص طولانی و کش دار در میان نسل‌ها سال ها به جلو می‌رود.
کلام آخر
یون فوسه به عنوان یک داستان نویس، نمایشنامه نویس، شاعر و نویسندهی کتاب های کودک و نوجوان یکی از معروف ترین نویسنده‌های نروژ و جهان به حساب می‌آید. وقتی که آثار او با ویژگی‌های مینیمالیستی و درونگرایی که دارد همراه با نثر منحصربفرد فوسه همراه می‌شود جهانی را شکل می‌دهد که به سادگی از آن نمی‌توان گذشت. تعدادی از آثار فوسه تا به امروز به زبان فارسی چاپ و منتشر شده‌اند. همینطور نمایش‌هایی نیز از آثار او به صحنه رفته‌است. امیدواریم که در آینده از آثار این نویسنده به زبان فارسی بیشتر منتشر شود تا علاقه‌مندان فارسی زبان این نویسندهی نروژی بیشتر با آثار این نویسنده آشنا شوند.
منابع
Where to start with: Jon Fosse (THE GUARDIAN)
Norway’s Jon Fosse gets Nobel literature prize for giving ‘voice to the unsayable’ (REUTERS)
خوندی؟ چطور بود؟ چند ستاره می‌ارزید؟
امتیاز 3.75 از 8 رای
